به نام خدا در روزهای اخیر شاهد نگرانی های به حق افكار عمومی درباره مازوت سوزی در نیروگاه ها و كاهش شدید كیفیت هوا در شهرهای صنعتی كشور بودیم.متاسفانه به دلیل تاخیردر پاسخ به حل معضل آلودگی هوا توسط دولت درسنوات گذشته ، هم اكنون جامعه با سرریز این مشكلات مواجه شده و چشم انداز حل اصولی این چالش دیرپا دور از دسترس می نماید.

ما در كجا ایستاده‌ایم؟

آمار و ارقام حكایت از تغییرات نگران كننده روندهای موثر بر كیفیت هوا در سطح كشور دارد.سهم حمل و نقل عمومی در جابجایی شهری رو به كاهش است و به دلیل عطش جامعه برای خرید خودروی شخصی انتظار می رود، ترافیك و آلودگی های ناشی از آن روبه تزاید باشد.فقط در تهران از سال ١٣٩٦ تا ١٤٠١ ، سهم حمل و نقل عمومی در سفرهای شهری ٨.٥ درصد كاهش یافته و این در حالی است كه تعداد سفرهای روزانه درون شهری ٧ درصد افزایش یافته است.از سوی دیگر افزایش مصرف بنزین در كشور به رقم ١١٦ میلیون لیتر در روز، نشانه دیگری از تشدید وابستگی به سوخت های فسیلی است.در حال حاضر شدت مصرف انرژی در ایران ٢.٥ برابر میانگین جهانی و ١٥ برابر كشور ژاپن است.٧ میلیون از ٢٦ میلیون خودروی شماره گذاری شده ، فرسوده بوده و در سال ١٤٠١ در برابر ١.٤ میلیون خودرو شماره گذاری شده فقط ٢٥ هزار خودرو اسقاط شده است.همچنین در سال گذشته ،آلودگی هوا به صورت مستقیم جان ٢٦ هزار نفر از شهروندان ٣٣ شهر را ستانده و خسارت بهداشتی آن معادل ١١.٣میلیارد دلار برآورد شده است.همزمانی بحران های تو در تو برخی از دستاوردهایی كه در موضوع كنترل كاهش آلایندگی داشتیم را دچار تهدیدات جدی کرده است از قبیل فعالیت های متعددی كه برای تامین سوخت پاك در كشور صورت گرفت ،كنترل معاینه فنی و اقداماتی كه برای توسعه حمل و نقل عمومی صورت گرفت به هیچ عنوان پاسخگوی تقاضای جامعه نبوده و نیست. از سوی دیگركشور دچار بحران های تو در تو شده كه مواجهه با هر كدام به قدر كافی سخت و دشوار است و این بحران ها وقتی همزمان رخ می دهند و در هم تنیده می شوند ، آشفتگی هایی ایجاد می كنند كه مقابله با آن ها دشوار است. ویژگی بحران فعلی آلودگی هوا این است كه این بحران ها در ابتدا به صورت مسایل و مشكلات مزمن ظاهر گردیده و حل آن ها توسط مدیریت كشور در دو دهه گذشته مورد چشم پوشی یا غفلت واقع گردیده و هم اكنون این بحران های مزمن سر برآورده اند و كیفیت هوای كشور را با مشكلات متعددی مواجه كرده است. این بحران ها شامل بحران اثرات تغییراقلیم بر آلودگی هوا، بحران ناترازی انرژی و تاثیرش بر وضعیت آلودگی هوا و بحران فرسودگی زیرساخت های حمل و نقل عمومی و عدم تامین كافی این امكانات در برنامه كنترل كاهش آلودگی و هوا است. غافل گیری اقلیمی در بحث تغییر اقلیم شاهد هستیم كه در چند سال اخیر میزان بارش ها در كشور كاهشی شده و در فصل سرما، كمبود بارش ها در نیمه پاییز تا اواسط زمستان منجر به این شده كه پایداری هوا افزایش یابد. تغییر اقلیم اثر مستقیمی بركاهش ظرفیت تهویه طبیعی شهرها دارد و در شهرهایی مثل تهران كه شرایط محصور دارند این تاثیرات مشهودتر است و اثراتش بر وضعیت كیفیت هوای شهرها برای شهروندان بسیار آزاردهنده است. ناترازی انرژی بحران دوم موضوع ناترازی انرژی و كمبود گاز و اجبار نیروگاه های كشور برای استفاده از سوخت مایع اعم از گازوییل و مازوت است . بنا بر اعلام رسمی سازمان حفاظت محیط زیست، در سال گذشته ١٥ نیروگاه در فصل سرد مجبور به استفاده از سوخت مایع بودند . ریشه این بحران پیشی گرفتن مصرف بالای انرژی در كشور ازعرضه آن است. میانگین رشد تقاضای گاز شش درصد ، برق پنج درصد و گازوییل هفت درصد درسال است كه این ارقام رشد كاملا هشدار دهنده است؛ به طوری كه بر اساس گزارش كمیسیون انرژی مجلس در سال ١٤١٠ میزان تقاضای گاز طبیعی كشور بیش از ١٣٥٠ میلیون متر مكعب در روز خواهد بود ؛ در حالی كه مقدار گاز شیرین قابل تحویل حدود ٩٥٠ میلیون متر مكعب برآورد می شود. این به معنی آن است كه در افق ١٤١٠ با ٤٠٠ میلیون متر مكعب ناترازی گاز مواجه هستیم و به طور مشابه در بخش های دیگر نیز این پدیده دامنگیر كشور است . این موضوع باعث شده سهم سوخت مایع) مازوت و گازوییل( در تامین انرژی نیروگاه ها افزایش پیدا كند؛ به طوری كه بین سال های ٩٦ تا ٩٩ رشد مصرف سوخت مایع ٩٢ درصد بوده است. در سال ١٤٠١ تا آخر دی ماه، ١٤.٥ میلیارد لیتر سوخت مایع به نیروگاه ها اختصاص داده شده كه نسبت به سال ١٤٠٠ نزدیك به ١٦درصد افزایش یافته است؛ بنابراین به دلیل عدم توجه به مدیریت تقاضای انرژی در كشور و تمركز بر عرضه انرژی، با بحران مازوت سوزی در نیروگاه ها مواجه هستیم. تهاجم فرسودگی بحران بعدی كه اكنون در وضعیت كیفیت شهرهای ما تاثیر گذاشته بحران فرسودگی ناوگان حمل و نقل عمومی در كشور است؛ بحرانی كه ناشی از عدم توجه دولت به تامین بودجه ستون فقرات برنامه مبارزه با آلودگی هوا ؛یعنی برنامه حمل و نقل عمومی است. عمده بار مالی تامین واگن مترو و اتوبوس بر عهده شهرداری ها قرار گرفته و شهرداری های كلان شهرها با توجه به توان مالی خود، امكان برآوردن این تقاضای قابل توجه برای بحث حمل و نقل عمومی را نداشته اند. بر اساس گزارش های مركز پژوهش های مجلس فقط در بخش نوسازی اتوبوس های كشور،٢٥٠ هزار میلیارد تومان بودجه نیاز است كه این رقم معادل ٢٠ درصد بودجه عمومی كشور است.همچنین بودجه ای كه این مركزدر افق پنج ساله ١٤٠١ تا ١٤٠٥ برای نوسازی و توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی پیش بینی كرده ٧٨ هزار میلیارد تومان و برای كل برنامه كنترل و كاهش آلودگی هوا بالغ بر ٢٠٦ هزار میلیاردتومان است كه این رقم از عهده نظام فعلی تامین منابع شهرداری ها خارج است.

چه باید كرد؟

در برابر این بحران های تو در تو كه هم اكنون بر ما نازل شدند چه می توان كرد؟حزب اتحاد ملت بر این باور است كه بحران هایی كه در یك بازه زمانی طولانی مدت بیست ساله شكل گرفته است در كوتاه مدت چشم اندازی برای حل آن ها متصور نیست اما می توان با همكاری های بین بخشی و تمركز بر نیازهای حیاتی كشور مساله آلودگی هوا را در میان مدت حل و فصل نمود. رفع مشكلات اجرایی قانون هوای پاك یكی از اقدامات اصولی در این زمینه است. این قانون نمونه ای شاخص از تصویب قوانین با ظاهری خوب اما مشكلات فراوان در زمان اجرا است. با توجه به این مشكلات اجرایی ، به نظر می رسد در تدوین ویرایش جدید قانون هوای پاك (كه در دستوركارسازمان محیط زیست قرار دارد)، شایسته است ،قبل از تصویب نهایی ضمن آسیب شناسی احكام قبلی،درخصوص پیشنهادهای اصلاحی ابتدا توسط دستگاههای اجرایی آزمایش و در محدوده كوچك تر به صورت كامل اجرا شود تا ضمن رفع نقایص نسبت به بهبود و اصلاح آن اقدام شود. مطالعات و بررسیهای اخیر نشان می دهد برای كاهش آلودگی هوا به خصوص برای آلاینده ذرات معلق افزایش سطح استانداردهای خودروها به تنهایی نمیتواند راهگشای حل مسایل باشد بلكه هدف اصلی در بخش حمل و نقل باید بر روی كاهش تردد خودروها متمركز شود.به منظور كاهش تردد خودروها باید اقدامات یك پارچه و منظمی شامل توسعه گسترده حمل و نقل عمومی انبوه، استقرار كامل دولت الكترونیك به منظور كاهش تردد مردم به دستگاههای دولتی و خدماتی ، حذف مقررات ودستورالعمل‌های زاید، و تغییر در روال و رویه های سنتی امور صورت پذیرد. پاندمی كرونا ثابت كرد كه می توان اقدامات اجرایی كشور را با پرسنل كمتری راهبری كرد و بخش قابل توجهی از نیروهای بخش دولتی در ایام آلودگی هوا، می توانند دوركاری كنند. در شرایط كنونی لازم است تا اقدامات پیوسته و اثربخش مد نظر قرار گیرد. این اقدامات می تواند شامل موارد زیر باشد:

-استقرار سیستم گارانتی مادام العمر قطعات كنترل آلودگی در خودروها و موتورسیكت‌ها به منظور افزایش كارایی معاینه فنی خودروها.

-ارتقا سیستم معاینه فنی خودروها با بهره مندی از اطلاعات ECU و سایر روش های مدرن به جای اندازه گیری مستقیم آلاینده‌ها از اگزور خودروها

-نظارت دقیق و مستمر بر آلودگی صنایع بزرگ نظیر نیروگاه‌ها و واحدهای صنعتی بزرگ. بایستی در این صنایع سیستم های پایش برخط نصب شده تا اطلاعات مرتبط به صورت شفاف در اختیار عموم بگذارند.

-كمك به شهرداریها در توسعه حمل و نقل عمومی كارآمد و گسترده به خصوص سیستمهای برقی

-تعیین تكلیف نحوه نظارت بر آلودگی موتورسیكتها كه در حال حاضر كاملا رها شده است.

-اقدام به از رده خارج كردن خودروهای فرسوده كه قبلا با مكانیزم واردات خودرو انجام می شد و در حال حاضر كاملا رها شده و بدون برنامه اجرایی است.

-تدوین مقادیر انتشار سالیانه تولید آلودگی در شهرهای بزرگ. هرچند در شهرهای كشور غلظت آلاینده ها سنجیده می‌شود اما مقدار آن تحت تاثیر تولید آلودگی و شرایط هواشناسی است.

عملكرد هر دولت در مهار آلودگی هوا كاملا متناظر با كاهش مقدار تولید آلودگی است كه باید در عمكرد دولت‌ها به عنوان یك شاخص مهم در كاهش آلودگی هوا لحاظ گردد. همچنین ضرورت دارد برای حوزه های دیگر، افزون بر بحث تامین مالی برای حمل و نقل عمومی؛ برنامه ریزی و اقدام داشته باشیم. به طور مثال در حوزه تغییر اقلیم حتما باید برنامه افزایش تاب آوری شهرها را مدنظر قرار دهیم. متاسفانه تعهدات كشور در بحث تغییر اقلیم مغفول واقع شده و اساسا شناخت دقیقی از اثرات این پدیده بزرگ جهانی بر وضعیت تهویه طبیعی هوای شهرهایمان در دست نیست . در گام اول باید این شناخت به ویژه در كلان شهرهای كشور افزایش یابد.

عملا مدیریت های مرتبط با این موضوع یك نوع رفتار واكنشی دارند، یعنی وقتی شرایط وارونگی دما)اینورژن( رخ می دهد تلاش می كنند با تعطیل كردن و تغییر ساعات كار از آن عبور كنند و در بقیه ایام سال از پذیرش عملی بحران تغییر اقلیم سر باز می زنند ، هنوز باور بسیاری از مسئولین این است كه اثرات تغییر اقلیم جدی نیست؛ حال آن كه باید شهرها را در برابر تغییر اقلیم تاب آور كرد و یكی از مهم ترین این عرصه ها، بحث مدیریت و بهینه سازی مصرف انرژی در ساختمان ها است.همچنین به موضوع افزایش كمربند فضای سبز در شهرها و حفظ دارایی های سبز و حفظ باغات در بافت شهری و حومه ای باید توجه كرد تا تاب آوری شهرها در برابر تغییرات اقلیمی افزایش پیدا كند. در جبهه دیگر ،ناترازی مهمی كه در بخش انرژی وجود دارد باید با اهتمام به مدیریت تقاضا در كنار سرمایه گذاری كافی در مدیریت عرضه تدبیر شود. یكی از عبرت های زمستان سال ١٤٠١ اهمیت توجه به انرژی های ارزان تجدیدپذیر است اکنون با توجه به ماده 46 برنامه هفتم توسعه ،ریل گذاری های مناسبی برای تقویت مدیریت تقاضا و توجه به انرژی پاک و انرژی خورشیدی صورت گرفته که امیدواریم تمهیدات نهادی جهت تحقق این تحول مهم در اولویت دولت قرار گیرد تا کاهش اتکا به نیروگاه های حرارتی در بخش تامین برق را شاهد باشیم. اتكا صرف به عرضه انرژی، چاه ویلی است كه نیازمند سرمایه گذاری قابل توجه ای درحدود ١٥ تا ٢٠ میلیارد دلار در سال است. با توجه به مطالب و ضرورت های موصوف حزب اتحاد ملت بر این باور است كه توجه همزمان و هماهنگ به دو بحران تغییر اقلیم و ناترازی انرژی در كشور برای مقابله با آلودگی هوا ضروری می باشد و امید است با توجه به ماهیت بحران های تو در تو، با همكاری و برنامه ریزی های همكارانه،كشور بتواند بر این مشكلات غلبه كند. تحقق آرمان هوای پاک نیازمند مشارکت گسترده آحاد مردم در معاینه فنی، مدیریت سفر و استفاده از حمل و نقل پاک است. در شرایط فعلی ، فضای کنشگری و گفتگو بین دولت و مردم ، ناهموار و پر چالش است اما برای دفاع از کودکان و سالمندان در برابر تهدید فزاینده آلودگی هوا ، بایستی چاره ایی جست. پیشنهادهای فوق قطعا بخشی از راهكارهای متصور است كه برای دست یابی به نقشه راه مناسب، نیازمند گفتگوی ملی و اعتماد سازی بین جامعه و حاكمیت می باشد. حزب اتحاد ملت ایران اسلامی آمادگی خود را در جهت بستر سازی این گفت وگو در سطح جامعه سیاسی اعلام می نماید و از همه صاحب نظران و دلسوزان می خواهد كه با همفكری و بحث و بررسی، راه های برون رفت از این چالش ها را ارایه دهند امید كه مورد توجه و مبنای اقدام علمی مسئولان قرار گیرد.